MMT — "Modern Pul Nəzəriyyəsi" deməkdir. Əsas fikir budur:
Bir ölkənin öz valyutasını çap edə bilməsi onun borc və xərc limitlərini əslində məhdudlaşdırmır.
Sadə şəkildə desək:
Əgər dövlət öz valyutasını çap edə bilirsə (məsələn, ABŞ dolları), o zaman:
İstədiyi qədər borc götürə bilər
Vergi yığmaqla deyil, pul çap etməklə də xərclərini qarşılaya bilər
Əsas narahatlıq borc yox, inflyasiya olmalıdır
MMT-nin əsas tezisləri:
1. Dövlətin borc limiti yoxdur (öz valyutasını çap edə bildiyi müddətcə)
ABŞ, Yaponiya, İngiltərə kimi ölkələr istədikləri qədər borclana bilər.
Çünki öz borclarını öz çap etdikləri pulla ödəyə bilərlər.
2. Vergi — dövlət üçün pul qazanmaq deyil
Ənənəvi yanaşma: Dövlət vergi yığır → sonra pul xərcləyir
MMT yanaşması: Dövlət pul xərcləyir → vergi ilə dövriyyədəki pulu azaldır (inflyasiyanı idarə edir)
3. İnflyasiya həddi əsas sərhəddir
Pul çapı yalnız inflyasiya yaratmadığı müddətcə problem deyil
Pul dövriyyəsi iqtisadi artımı təmin edirsə, çap et, xərclə
MMT tərəfdarları deyir ki:
“Əgər ölkədə işsizlik varsa, hökumət daha çox pul xərcləməlidir. Bu, həm iqtisadiyyatı canlandırar, həm də cəmiyyətə fayda gətirər.”
MMT tənqidçiləri isə deyir:
“Bu, hiperinflyasiya ilə nəticələnə bilər (baxma: Venesuela, Zimbabve) və dövlət məsuliyyətsiz xərclərə sürüklənə bilər.”
Harada tətbiq olunub?
ABŞ və Yaponiya bəzən MMT-yə bənzər siyasətlər tətbiq edir (amma rəsmi olaraq MMT deyillər).
Pandemiya zamanı ABŞ trilyonlarla dollar stimulus paketi çap edib dağıtdı — bu, MMT təcrübəsinə çox bənzəyir.
Bu nəzəriyyə göstərir ki, "dövlət borcludur" dedikdə, qorxmalı deyilik — əsas məsələ o borcun düzgün idarə olunması və pulun real iqtisadiyyatda işləməsidir.
Tutmaq deməyəcəm buna, normal tanışlıq deyim mən yenə də. Bu yaxınlarda başıma bir şey gəldi. Minifutbol çempionatına görə bulvarda 10 gün müddətinə tədbirfason bir şey keçirilirdi, əyləncəli oyunlar falan var idi. Nəysə, təsadüfən ora getmişdim mən də. Orda könüllü olan bir qız var idi, 1.60 boylarında əsmər, şirin qız idi. Amma ilk gördüyüm andan qıza qanım isindi, sanki bir şey oldu amma nə olduğunu bilmədim mən də. Sırf o qıza görə neçə gün getdim ora. Baxışıb eləyirdik, həqiqətən bu səfər olacaqmış kimi hiss elədim. Yaxınlaşıb bir şeylər deməyə çox cəhd elədim, hərgün əli boş evə qayıdanda, sabah eləyəcəm dedim özümə. Amma bacara bilmədim. Sosialdan playboy olmaq başqa şeydi, amma real həyatda hansısa qıza yaxınlaşmaqda 0 təcrübəm var. Yox cavabı almaq, ya da olmasını istəmədiyin hər hansısa bir şeyin olması riski də var deyə, adam lap çəkinir. İş gəldi tədbirin son gününə, yenə çox cəhd elədim, amma sadəcə cəhd elədim. Başqa bir şey elədiyim yox idi. Tədbir bitişində özümü toparlayıb yaxınlaşacam deyərkən nə olsa yaxşıdı? Bu qız və 2 nəfər rəfiqəsinə 3 oğlan yaxınlaşdı, bildiyin adama 1 nəfər düşür. Nəsə gördüm arada isinişmə var. Mən də aralıdan baxdım bunlara, arxalarıya səssizcə metroya qədər getdim. Sahil metrosuna birlikdə düşdülər. Qaqaşlara mən yeyə bilmirəm, alın siz yeyin dedim tam olaraq. Sonra özümə dedim ki, bu qatar getdi. Sənə qalan qatarın arxasından baxıb əl sallamaq oldu. Təbii ki, ona da cürətin varsa. Siz siz olun ağlınıza gələn ilk şeyi elə ordaca eləyin, yoxsa sonra gec olur. Bu hər mövzuda belədir. Risk eləməyən şampan şərabından dada bilməz deyiblər. Bakı balaca şəhərdir, əlbət rastlaşarıq. Amma gedən qatar geri qayıtmaz, bu bir gerçəkdir.
Həyat özü bir oyundur. Və bu oyunda vacib olan – çətin səviyyələrə doğru yavaş-yavaş addımlamaqdır. Kiçik səhnələrdə qəhrəmanlıq olmur.
Problemləriniz və çətinlikləriniz nə qədər böyükdürsə, deməli həyatınız da o qədər böyüyə bilər. Həmin problemləri çözmək üçün içərinizdə artıq kifayət qədər güc var – sadəcə bəzən “oyunun mexanikasını” anlamalı olursan.